Zapory wodne to jedne z najbardziej imponujących konstrukcji, jakie kiedykolwiek stworzył człowiek. Nie tylko służą do gromadzenia wody, ale również odgrywają kluczową rolę w produkcji energii, zapobieganiu powodziom oraz nawadnianiu terenów rolniczych. Co ciekawe, "największe" zapory można mierzyć na różne sposoby – niektóre wyróżniają się swoją wysokością, inne objętością zgromadzonej wody lub rozmiarem konstrukcji. W zależności od metody klasyfikacji różne zapory zdobywają tytuł tych największych. 

Fot. 1 Zapora Hoovera na rzece Kolorado – Wikimedia – By Andrew Parnell

Polskie słowo „tama", używane potocznie na określenie zapory wodnej, pochodzi od średnioangielskiego „dam”, które z kolei wywodzi się z języka średnioniderlandzkiego. Co ciekawe, słowo „dam” można znaleźć w nazwach wielu miast, jak choćby Amsterdam czy Rotterdam. W języku specjalistycznym jednak terminy „tama” i „zapora” to dwa inne obiekty spełniające różne funkcje. Zapora piętrzy wodę i tworzy zbiornik, a tama reguluje rzeki i ich brzegi.

Największa zapora naturalna

Osuwisko Usoi to naturalna zapora utworzona wzdłuż rzeki Murghab w Tadżykistanie. Jest to najwyższa zapora na świecie o wysokości 567 metrów. Powstała 18 lutego 1911 roku w wyniku trzęsienia ziemi o magnitudzie 7,4, które spowodowało ogromne osuwisko, blokujące bieg rzeki.

Zapora składa się z około 2 kilometrów sześciennych skał, które oderwały się ze stromych zboczy doliny rzeki w górach Pamiru. Zapora nosi nazwę wsi Usoi, całkowicie zniszczonej przez osuwisko. W wyniku powstania zapory utworzyło się jezioro Sarez o długości 55,8 kilometra, które gromadzi 16 074 km³ wody.

Fot. 2 Osuwisko Usoj; po prawej Jezioro Sareskie, po lewej mniejsze jezioro Szadau, którego wody mają połączenie z wodami Jeziora Sareskiego – Wikimedia – Autorstwa Hausibek

Woda nie przelewa się przez szczyt zapory, co mogłoby spowodować jej szybkie erodowanie, lecz przesiąka przez jej podstawę, co utrzymuje poziom jeziora na stosunkowo stałym poziomie. Geolodzy obawiają się, że przyszłe trzęsienia ziemi mogą zagrozić stabilności zapory, co mogłoby doprowadzić do katastrofalnej powodzi w wąskiej i stromej dolinie rzeki Murghab.

Najwyższa zapora świata

Zapora Jinping-I, znana również jako Elektrownia Wodna Jinping-I, to najwyższa zapora łukowa na świecie, o wysokości 305 metrów. Znajduje się na rzece Yalong w prowincji Syczuan w Chinach. Budowa zapory rozpoczęła się w 2005 roku, a zakończono ją w 2014 roku. Zapora tworzy ogromny zbiornik wodny o pojemności 7,7 miliarda m³, który zasila elektrownię o mocy 3600 MW. Każdego roku elektrownia ta jest w stanie wyprodukować od 16 do 18 terawatogodzin energii elektrycznej, co stanowi kluczowe wsparcie dla chińskiego przemysłu i urbanizacji.

Głównym celem projektu jest produkcja energii, ale zapora ma również znaczenie w ochronie przed powodziami i zapobieganiu erozji. Ze względu na rozmiary i skomplikowaną konstrukcję, Jinping-I stanowi jedno z najbardziej imponujących osiągnięć inżynierii hydrotechnicznej na świecie.

Rekordowa zapora pod względem objętości struktury

Zapora Tarbela to największa zapora ziemna na świecie, znajdująca się na rzece Indus w prowincji Chajber Pasztunchwa w Pakistanie. Została ukończona w 1976 roku i ma 143 metry wysokości. Jej zbiornik, znany jako jezioro Tarbela, zajmuje powierzchnię około 243 km² i ma pojemność 11,9 miliarda m³ wody. Objętość samej konstrukcji to 106 000 000 m³.

Fot. 3 Śmigłowiec CH-46 Sea Knight Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych przelatuje w pobliżu tamy Tarbela w pakistańskiej prowincji Chajber Pasztunchwa – Wikimedia – Autorstwa Paul Duncan, U.S. Marine Corps, Domena publiczna,

Zapora pełni wiele funkcji, w tym nawadnianie, kontrolę powodzi oraz produkcję energii hydroelektrycznej. Moc elektrowni wynosi 4888 MW, a po zakończeniu planowanej rozbudowy wzrośnie do 6418 MW, co uczyni Tarbelę jedną z największych hydroelektrycznych zapór świata pod względem mocy produkcyjnej..

Najwyższa zapora w Europie

Zapora Grande Dixence to betonowa zapora grawitacyjna znajdująca się w dolinie Val d'Hérémence w kantonie Valais w Szwajcarii. Osiągając wysokość 285 metrów, jest najwyższą zaporą grawitacyjną na świecie, siódmą najwyższą zaporą ogólnie i najwyższą w Europie. Zapora jest kluczowym elementem kompleksu Cleuson-Dixence, a jej głównym zadaniem jest produkcja energii hydroelektrycznej. Zasila cztery elektrownie o łącznej mocy 2069 MW, generując rocznie około 2000 GWh energii, co wystarcza do zasilenia 400 000 szwajcarskich gospodarstw domowych.

Fot. 4 Turyści spacerujący po 700-metrowym szczycie zapory Grande Dixence – Wikimedia – Autorstwa Daniel Reust

Zapora tworzy zbiornik Lac des Dix, który ma powierzchnię 4 km², co czyni go największym jeziorem na wysokości powyżej 2000 metrów w Alpach oraz drugim co do wielkości w regionie Valais. Budowa zapory rozpoczęła się w 1950 roku, a ukończono ją w 1961, choć oficjalnie została oddana do użytku w 1965 roku.

Źródło: Wikipedia.